پر نور ترین ستاره منظومه شمسی

برای بسیاری از ما وقتی در شب به آسمان نگاه می‌کنیم، سؤالات بسیار زیادی درمورد آسمان و ستارگان آسمان پیش می‌آید. اینکه چند ستاره در آسمان وجود دارد؟ این ستارگان چقدر از ما فاصله دارند؟

پر نور ترین ستاره منظومه شمسی کدام‌اند و …، سؤالاتی هستند که معمولاً برایمان پیش می‌آید. ستارگانی که ما در آسمان می‌بینیم در منظومه شمسی قرار دارند و ما در این مقاله قصد داریم به بررسی پرنورترین ستاره منظومه شمسی بپردازیم و به مکان و فاصله آن تا زمین بپردازیم.

پرنورترین ستاره منظومه شمسی را سیریوس یا شباهنگ می‌‌‌‌‌نامند. شباهنگ یا شعرای یمانی یک سامانه ستاره‌‌‌‌‌ای و درخشان‌‌‌‌‌ترین ستاره آسمان شب است. این ستاره کمابیش از همه نقاط مسکونی زمین دیده می‌‌‌‌‌شود و در نیمکره شمالی به‌عنوان یک رأس مثلث زمستانی شناخته می‌‌‌‌‌شود. این ستاره در ادبیات یونانی تحت عنوان سیریوس شناخته می‌‌‌‌‌شود که آن را نیز ستاره سگ یا سیریوس A نیز می‌‌‌‌‌نامند. این ستاره درخشان‌‌‌‌‌ترین ستاره در آسمان شب است و به همین ترتیب، واژه سیریوس در ادبیات یونانی به معنای «درخشنده» است. این اسم بسیار برازنده است، چراکه تنها چند سیاره، ماه کامل و ایستگاه فضایی بین‌‌‌‌‌المللی، نسبت به این ستاره درخشندگی بیشتری دارند.

پیشنهاد می‌کنیم برای اطلاع و آشنایی با پرنورترین سیاره منظومه شمسی، مقاله پرنورترین سیاره منظومه شمسی را مطالعه کنید.

افسانه سیریوس

سیریوس به ستاره سگ معروف است، زیرا ستاره اصلی صورت فلکیCanis Major (سگ بزرگ) است. سیریوس در پشت خورشید قرار دارد که از زمین در تابستان نیمکره شمالی دیده می‌‌‌‌‌شود. در اواخر تابستان، پیش از طلوع خورشید در شرق، نزدیک به خورشید در آسمان ما ظاهر می‌‌‌‌‌شود. منجمان اولیه ممکن است تصور کنند که هجوم دوگانه سیریوس و خورشید منجر به شکل‌گیری هوای گرم یا روزهای سگی (بسیار گرم) شده است.

در مصر باستان، نام سیریوس ماهیت آن را سوزان یا درخشان نشان می‌‌‌‌‌دهد. این ستاره با خدایان مصری ازیریس (Osiris)، سوپت (Sopdet) و دیگر خدایان مرتبط بود. مصریان باستان اظهار کرده‌‌‌‌‌اند که سیریوس هرساله درست پیش از طغیان سالانه رودخانه نیل و دقیقاً پیش از خورشید، طلوع می‌‌‌‌‌کرد. اگرچه این سیل‌‌‌‌‌ها ممکن بود ویرانی‌‌‌‌‌هایی به بار آورند، اما خاک جدید و زندگی تازه‌‌‌‌‌ای نیز به ارمغان می‌‌‌‌‌آوردند. ازیریس خداوند مصری زندگی، مرگ، باروری و تولد دوباره حیات نباتی در کنار رود نیل بود. سوپت که احتمالاً رابطه نزدیک‌‌‌‌‌تری با سیریوس داشته، به‌عنوان یک خدای کشاورزی پرستیده می‌‌‌‌‌شد و ارتباط بسیار نزدیکی با رود نیل داشت. در آن زمان سال نوی مصری را با نام ظهور سوپت جشن می‌‌‌‌‌گرفتند.

در هند، سیریوس را گاهی با نام سوانا (Svana)، سگ شاهزاده یودیشیرا (Prince Yudhisthira)، می‌‌‌‌‌شناسند. شاهزاده و چهار برادرش به همراه سوانا عازم سفری طولانی و دشوار برای یافتن ملکوت بهشت شدند. بااین‌حال، برادران یکی‌یکی از جستجو دست کشیدند و تنها یودیشیرا و سگش، سوانا، به جستجو ادامه دادند.

در ادامه، آن‌‌‌‌‌ها پس از مدت‌‌‌‌‌ها جستجو به دروازه‌‌‌‌‌های بهشت رسیدند و دربان بهشت، ایندرا (Indra)، از شاهزاده استقبال کرد، اما از ورود سوانا به بهشت ممانعت کرد. در آن هنگام یودیشیرا به‌شدت متحیر و متأثر شد و به ایندرا گفت که نمی‌‌‌‌‌تواند خدمتکار و دوست خوب و وفادارش را رها کند. یودیشیرا به ایندرا گفت که برادرانش از جستجو و سفر به بهشت دست کشیدند تا از هوای نفس و خواسته‌‌‌‌‌های قلبی خود پیروی کنند، اما سوانا آزادانه این راه را ترجیح داد و از کسی جز یودیشیرا پیروی نکرد. شاهزاده گفت که بدون سگش حتی بهشت را هم ترک خواهد کرد. این دقیقاً همان چیزی بود که ایندرا مایل بود بشنود و سپس به هر دوی آن‌‌‌‌‌ها، یودیشیرا و سوانا، اجازه داد که به بهشت وارد شوند.

ماه یکی از سیاره‌های منظومه شمسی است که نور سفید دارد. شما می‌توانید برای اطلاع از علت سفید بودن نور ماه مقاله چرا نور ماه سفید است؟ را مطالعه کنید.

ستاره رنگین کمانی سیریوس

اگرچه رنگ آن سفید یا آبی سفید است، اما سیریوس را می‌‌‌‌‌توان ستاره رنگین کمانی نامید، چرا که اغلب با رنگ‌‌‌‌‌های بسیاری سوسو می‌‌‌‌‌زند. هنگامی که سیریوس را در پایین آسمان مشاهده می‌‌‌‌‌کنید، به‌راحتی متوجه رنگ‌‌‌‌‌های سوسو کننده آن می‌‌‌‌‌شوید. روشنایی، چشمک زدن و تغییر رنگ آن باعث می‌‌‌‌‌شود که گاهی اوقات افراد سیریوس را به‌عنوان یک بشقاب پرنده گزارش کنند.

در واقع این تغییرات به‌سادگی زمانی رخ می‌دهد که ستاره درخشانی مانند سیریوس در لایه‌‌‌‌‌های جو زمین بدرخشد. چگالی و دمای متفاوت هوای زمین، به‌خصوص زمانی که ستاره را در پایین آسمان مشاهده می‌کنیم، بر نور ستاره‌‌‌‌‌ها تأثیر می‌‌‌‌‌گذارد. درخشش و تغییر رنگ برای ستاره‌‌‌‌‌های دیگر نیز اتفاق می‌‌‌‌‌افتد، اما این تغییرات برای سیریوس بسیار بیشتر قابل‌توجه است، زیرا سیریوس بسیار درخشان است.

موقعیت‌‌‌‌‌یابی سیریوس

در عرض‌‌‌‌‌های جغرافیایی میانه شمالی، مانند بیشتر وسعت ایالات متحده آمریکا، سیریوس در جنوب شرقی طلوع می‌‌‌‌‌کند، در آسمان جنوبی کمان می‌‌‌‌‌شود و در جنوب غربی غروب می‌‌‌‌‌کند. اگر از نیمکره جنوبی نگاه کنیم، سیریوس را بالای سر خود می‌بینیم. همان‌‌‌‌‌طور که از سراسر جهان مشاهده می‌‌‌‌‌شود، سیریوس در نیمه‌شب‌های ماه دسامبر، بالا می‌‌‌‌‌رود. تا اواسط آوریل، سیریوس در اواسط عصر در جنوب غربی غروب می‌‌‌‌‌کند. پیداکردن سیریوس همواره کار ساده‌‌‌‌‌ای است، چرا که این درخشان‌‌‌‌‌ترین ستاره آسمان است. علاوه بر این، هرکسی که با صورت فلکی شکارچی آشنا باشد، می‌‌‌‌‌تواند به‌سادگی یک خط از کمربند شکارچی برای یافتن این ستاره ترسیم کند. فاصله سیریوس از کمربند، تقریباً هشت برابر پهنای کمربند است.

درخشان‌‌‌‌‌ترین ستاره

منجمان درخشندگی ستارگان را بر حسب بزرگی و عظمت آن ستاره مشخص می‌کنند. هرچقدر این عدد کوچک‌‌‌‌‌تر باشد، ستاره درخشان‌‌‌‌‌تر است. بزرگی بصری (Visual magnitude) سیریوس، 1/44 است که کم‌‌‌‌‌تر از هر ستاره دیگری است و درخشان‌تر از همه آن‌‌‌‌‌ها است. ستارگانی درخشان‌‌‌‌‌تر از سیریوس، از نظر انرژی واقعی و خروجی نور، وجود دارند، اما چون دورتر هستند، بسیار کم‌‌‌‌‌نورتر به نظر می‌‌‌‌‌رسند. به طور معمول، تنها اشیایی که در آسمان ما نسبت به سیریوس بیشتر می‌‌‌‌‌درخشند، خورشید، ماه، زهره، مشتری، مریخ و عطارد هستند (و معمولاً سیریوس از عطارد نیز بهتر می‌‌‌‌‌درخشد). در ادامه می‌توانید به مقاله طیف رنگی نور خورشید مراجعه کنید و درباره این ستاره درخشان بیشتر بدانید.

بدون در نظرگرفتن خورشید، دومین ستاره درخشان در سرتاسر آسمان زمین و درخشان‌‌‌‌‌ترین ستاره پس از سیریوس، کانوپوس (Canopus) است. می‌‌‌‌‌توان آن را از عرض‌‌‌‌‌های جغرافیایی مانند جنوب ایالات متحده آمریکا مشاهده کرد. سومین ستاره درخشان و همین‌‌‌‌‌طور نزدیک‌‌‌‌‌ترین ستاره بزرگ به خورشید، آلفا قنطورس (Alpha Centauri) است. این ستاره در جنوبی‌‌‌‌‌ترین قسمت آسمان است و نمی‌‌‌‌‌توان آن را از عرض‌‌‌‌‌های جغرافیایی میانه شمالی به‌راحتی مشاهده کرد. در فاصله 8/6 سال نوری، سیریوس یکی از نزدیک‌‌‌‌‌ترین ستارگان به ما، پس از خورشید است. بااین‌حال باید خاطرنشان کرد که هرسال نوری نزدیک به ۶ تریلیون مایل (9/4 تریلیون کیلومتر) است!

سیریوس توسط منجمان، به‌عنوان یک ستاره از نوع A طبقه‌‌‌‌‌بندی می‌‌‌‌‌شود. این بدان معناست که این ستاره بسیار داغ‌‌‌‌‌تر از خورشید است. دمای سطح آن در حدود ۱۷هزار درجه فارنهایت (۹۴۰۰ درجه سانتیگراد) است که در مقایسه با خورشید که دمای آن ۱۰هزار درجه فارنهایت (۵۵۰۰ درجه سانتیگراد) است، بسیار گرم‌‌‌‌‌تر است.

سیریوس با جرمی (بیش از) دوبرابر خورشید و قطری (کمتر از) دوبرابر آن، ۲۶ برابر انرژی تولید می‌‌‌‌‌کند. این یک ستاره دنباله اصلی است، به این معنا که بیشتر انرژی خود را با تبدیل هیدروژن به هلیوم، از طریق هم‌‌‌‌‌جوشی هسته‌‌‌‌‌ای، تولید می‌‌‌‌‌کند. سیریوس یک ستاره کوچک و کم‌نور به همراه دارد که به‌درستی توله سگ نامیده می‌شود. این نام نشان‌‌‌‌‌دهنده جوانی آن ستاره است، اما در واقع همدم سیریوس یک ستاره مرده به نام کوتوله سفید است. توله سگ که زمانی ستاره‌‌‌‌‌ای درخشان و قدرتمند بود، امروز خشکی‌‌‌‌‌ای به‌اندازه زمین است و آن‌قدر ضعیف است که بدون تلسکوپ دیده نمی‌‌‌‌‌شود.

چرا سیریوس سوسو می‌‌‌‌‌کند؟

همه ستارگان می‌‌‌‌‌توانند درحالی‌که در جو زمین با چگالی متفاوت، هوای متلاطم و ذرات می‌‌‌‌‌درخشند، چشمک بزنند یا سوسو کنند. به نظر می‌‌‌‌‌رسد که سیریوس بیش از سایر ستارگان چشمک می‌‌‌‌‌زند (سوسو می‌‌‌‌‌کند)، چرا که درخشندگی آن اثرات جوی زمین را تقویت می‌‌‌‌‌کند. برای کسانی که در نیمکره شمالی هستند، سیریوس در آسمان پایین‌‌‌‌‌تر است، جایی که جو غلیظ‌‌‌‌‌تری وجود دارد.

سیریوس بی

از آن جایی که سیریوس بسیار درخشان است، برای پیشینیان ما به‌خوبی شناخته شده بود، اما کشف ستاره‌‌‌‌‌ای همراه با آن، تحت عنوان سیریوس بی (Sirius B) در سال ۱۸۶۲ منجمان را بسیار شگفت‌‌‌‌‌زده کرد. ستاره‌‌‌‌‌ای را که می‌‌‌‌‌توانید با چشم غیرمسلح ببینید، سیریوس آ (Sirius A) یا گاهی اوقات تنها سیریوس می‌‌‌‌‌نامند. به گفته ناسا، سیریوس بی، هزار برابر تیره‌‌‌‌‌تر از سیریوس است. بسیار کم‌نور است بنابراین مشاهده آن از سطح زمین تاحدی دشوار است که ستاره‌‌‌‌‌شناسان حتی به لطف داده‌‌‌‌‌های تلسکوپ فضایی هابل، نتوانستند تا سال ۲۰۰۵ جرم آن را تخمین بزنند.

سیریوس درست مانند منظومه شمسی ما در کهکشان راه شیری قرار دارد. سیریوس در حدود 6/8 سال نوری 66/2 (پارسک) از زمین قرار دارد. این ستاره تا ابد در کهکشان راه شیری باقی خواهد ماند.

جالب است بدانید سیریوس به‌آرامی به زمین نزدیک‌‌‌‌‌تر می‌‌‌‌‌شود و طی ۶۰هزار سال آینده، پیش ‌از این که شروع به عقب‌‌‌‌‌نشینی کنید، به‌تدریج درخشندگی‌‌‌‌‌اش افزایش خواهد یافت. با این ‌حال، این ستاره تا ۲۱۰هزار سال آینده، درخشان‌‌‌‌‌ترین ستاره دیده‌شده از سطح زمین باقی خواهد ماند.

کشف سیریوس بی

در سال ۱۷۱۸، بر اساس گزارش فصلنامه انجمن سلطنتی نجوم، منجم انگلیسی (ادموند هالی)، کشف کرد که ستارگان نسبت به یکدیگر «حرکت مناسبی» دارند. این بدان معناست که ستارگان، از جمله سیریوس، در آسمان ما با یک حرکت زاویه‌‌‌‌‌ای قابل پیش‌‌‌‌‌بینی نسبت به ستاره‌‌‌‌‌های دورتر حرکت می‌‌‌‌‌کنند. بیش از 100سال پس از یافته‌‌‌‌‌های هالی، در سال ۱۸۴۴ یک منجم آلمانی به نام فریدریش ویلهلم بسل، یادداشتی علمی در اعلامیه‌‌‌‌‌های ماهانه انجمن سلطنتی نجوم منتشر کرد که در آن توضیح می‌‌‌‌‌داد که سیریوس چگونه از حرکت پیش‌‌‌‌‌بینی شده خود در آسمان، از سال ۱۷۵۵، منحرف شده است. بسل فرض کرد که یک ستاره همراه غیرقابل‌مشاهده، بر حرکت سیریوس تأثیر می‌‌‌‌‌گذارد. آلوان گراهام کلارک، منجم و سازنده تلسکوپ آمریکایی، زمانی که محققان آمریکایی سیریوس بی را از طریق تلسکوپ شکستی (Refractor Telescope) بزرگ و تازه توسعه‌یافته کلارک مشاهده کردند، این فرضیه بسل را تأیید کرد.

کلام آخر

در این مقاله به بررسی و شناخت پرنورترین ستاره منظومه شمسی، سیریوس یا شباهنگ، پرداختیم. در بخش ابتدایی یک توضیح کوتاه جهت آشنایی با این ستاره دادیم و در ادامه حضور این ستاره‌‌‌‌‌ها را در افسانه‌‌‌‌‌های باستان مطرح کردیم. پس از آن ویژگی رنگین کمانی آن را شرح دادیم و در ادامه موقعیت این ستاره را در آسمان بیان کردیم. پس از آن برخی ویژگی‌‌‌‌‌های فیزیکی سیریوس را ذکر کردیم و در آخر به ستاره توله سگ، سیریوس بی، پرداختیم و چگونگی کشف آن را بیان کردیم. امیدواریم که نهایت بهره را از این متن برده باشید.

سؤالات متداول:

آیا سیریوس در منظومه شکارچی قرار دارد؟

بله، تنها کافی است به قسمت شرقی آسمان نگاه کنید. شما به‌راحتی متوجه کمربند شکارچی خواهید شد که از یک ردیف کوتاه و مستقیم از سه ستاره با نور متوسط تشکیل شده است. برای پیداکردن سیریوس، کافی است یک خط از کمربند شکارچی ترسیم کنید و آن را به سمت افق امتداد دهید. در آن جا می‌‌‌‌‌توانید سیریوس، درخشان‌‌‌‌‌ترین ستاره آسمان را مشاهده کنید.

آیا سیریوس در حال نزدیک‌‌‌‌‌تر شدن به زمین است؟

بله، سیریوس به‌آرامی به زمین نزدیک‌‌‌‌‌تر می‌‌‌‌‌شود و طی60 هزار سال آینده، پیش ‌از این که شروع به عقب‌‌‌‌‌نشینی کنید، به‌تدریج درخشندگی‌‌‌‌‌اش افزایش خواهد یافت. با این ‌حال، این ستاره تا 210 هزار سال آینده، درخشان‌‌‌‌‌ترین ستاره دیده شده از سطح زمین باقی خواهد ماند.

آیا سیریوس در کهکشان ما قرار دارد؟

بله، سیریوس درست مانند منظومه شمسی ما در کهکشان راه شیری قرار دارد. سیریوس در حدود 6/8 سال نوری 66/2 (پارسک) از زمین قرار دارد. این ستاره تا ابد در کهکشان راه شیری باقی خواهد ماند.