جاییکه نه ضریب هوشی، نه تجربه کاری و نه میزان تحصیلات به تنهایی باعث موفقیت شغلی نمی‌شوند!
یکی از سوالاتی که همواره برای هر فرد شاغل و نیز برای مدیران هر سازمان مطرح بوده، این است که اصولا موفقیت هر فرد در شغلش به چه عواملی بستگی دارد؟ چرا برخی افراد در انجام وظایف شغلی خود موفق‌تر از سایرین هستند، در حالیکه ممکن است سطح سواد و دانش آنها کمتر باشد یا حتی در آزمون‌های هوش نمره کمتری گرفته باشند؟ آیا صرفا تجربه و سنوات کاری بیشتر، موفقیت فرد را تضمین می‌کند؟
در پاسخ سوالات فوق باید گفت که نه ضریب هوشی، نه تجربه کاری و نه میزان تحصیلات به تنهایی مهم نیست. بلکه مجموعه‌ای از عوامل که به آن شایستگی می‌گوییم، پیش‌بینی کننده میزان موفقیت فرد در شغلش است. در ادامه با تاریخچه مختصری از شایستگی‌ها آشنا می‌شویم.
دیوید مک کللند، روانشناس دانشگاه هاروارد در اواخر دهه ۶۰م و اوایل دهه ۷۰م پایه‌گذار مکتب شایستگی‌ها بود. او در سال ۱۹۷۳ در مقاله‌ای تحت عنوان “آزمون شایستگی به جای هوش” ، سعی داشت آزمون‌ها و ابزارهایی را شناسایی کند که پیش‌بینی کننده عملکرد باشد. ایده اصلی این بود که به جای هوش باید شایستگی اندازه‌گیری شود. این امر نقطه عطفی برای توسعه نهضت شایستگی به عنوان جایگزینی برای آزمون‌های هوش بود (وتزل و همکاران ۲۰۰۰).
اولین مدل شایستگی در اوایل دهه ۱۹۷۰ برای انتخاب درست کارکنان ارشد امور خارجه و دیپلمات‌های جوان به عنوان نماینده ایالات متحده در کشورهای بیگانه طراحی و ارائه شد.
مفهوم شایستگی
واژه شایستگی از کلمه لاتین Competence گرفته شده است فرهنگ آکسفورد شایستگی را به عنوان قدرت توانایی و ظرفیت انجام دادن یک وظیفه تعریف می‌کند در کتاب فرهنگ‌سخن برای واژه شایسته چهار تعریف به شرح زیر آمده است:
۱) دارای صفات نیکو یا ویژگی‌های مطلوب (فرزند شایسته، مقام شایسته).
۲) دارای توانایی‌های لازم برای به دست آوردن چیزی یا انجام دادن کاری (لایق).
۳) منطبق و سازگار با شان و مرتبه کسی یا چیزی (برازنده و درخور).
۴) دارای تناسب با شرایط و اوضاع و احوال یا با ضرورت‌های عرفی، اخلاقی یا منطقی (مناسب، بایسته و سزاوار)
از جنبه کاربردی و سازمانی، شایستگی عبارت است از:
دانش، مهارت، توانایی و سایر خصوصیات مرتبط (به عنوان مثال نگرش، رفتار، توانایی‌های فیزیکی) خاص، قابل شناسایی، قابل تعریف و قابل اندازه‌گیری که منابع انسانی ممکن است یا ضروری است برای انجام یک فعالیت در یک زمینه خاص کسب و کار دارا باشد. مطابق اکثر تعاریف، شایستگی باید:
- به طور موثر و کاربردی قابل تعریف باشد و از طریق رفتارهای قابل مشاهده اندازه‌گیری شود.
- جنبه‌های فردی مثل دانش، مهارت و توانایی را بیشتر از جنبه‌های شغلی مانند وظایف و الزامات شغل آشکار سازد.
- عملکرد درست را از عملکرد نادرست تفکیک کند.
- با اهداف و نتایج سازمانی پیوند داشته باشد